- Gofalaeth Bro Llanuwchllyn a'r Cylch
- Llanuwchllyn
- Y Bala
- Gwynedd
- LL23 7NA
Rhosygwaliau
Sefydlwyd Capel Rhosygwaliau fel cangen o Eglwys Llwyneinion. Gan y
saif capel Llwyneinion un pen o gwm Hirnant (ac mae’r enw yn awgrymu fod y cwm
yn un hir iawn), teimlwyd fod angen man cyfarfod i bobl i fyny’r cwm. Roeddynt
eisoes wedi bod yn cynnal oedfaon yn Alltrugog pan na ellid mynd i Lwyneinion.
Penderfynwyd ei adeiladu ger y clwstwr o dai a fodolai yn Rhosygwaliau yn
hytrach nac mewn man gwledig er mwyn galluogi’r bobl oedd yn byw yn y pentref
fynychu’r capel hefyd.
Roedd Ysgol Sul wedi bod yn cael ei chynnal yn Rhosygwaliau am
flynyddoedd lawer, ac er ei bod yn gryf, prin oedd y rhai oedd wedyn yn cerdded
i Lwyneinion i’r bregeth yn yr hwyr, ac eithrio rhai o’r bobl hŷn. Ond doedd
eglwys Llwyneinion ddim am weld adeiladu capel arall yn y cwm rhag eu gwahanu
fwyfwy.
Erbyn 1836,
roedd y wladwriaeth wedi codi Eglwys wladol yn Rhosygwaliau, ac roedd ysgol
wedi ei hagor yn y pentref. Ond, doedd y Methodistiaid ddim am weld eu hachos
hwy yn y pentref, a’u hysgol Sul yn cael ei llyncu.
Er
amharodrwydd capel Llwyneinion, yng nghyfarfod misol Cefnddwysarn, Mawrth 8,
1880, “hysbyswyd fod tir wedi ei sicrhau yn Rhosygwaliau i adeiladu ysgoldy arno”.[1]
Ychydig
flynyddoedd yn ddiweddarach, yn 1887, roedd Rhosygwaliau wedi ei sefydlu yn
Eglwys ar wahân i Lwyneinion. Canlyniad hyn oedd bod ystadegau Llwyneinion wedi
syrthio yn fawr.[2]
Bu i’r
Eglwys barhau yn weithgar drwy’r 20G. Am flynyddoedd, rhannwyd Gweinidog gydag
eglwys Llandderfel.
Ers tua hanner canrif, bu’r ysgol Sul yn ymuno gydag Ysgol Sul capel
Tegid (P), Y Bala. Er hynny, bu’r teuluoedd ifanc yn weithgar yn yr Eglwys yn
Rhosygwaliau.
Ers rhai
blynyddoedd, mae aelodau Rhosygwaliau yn addoli yn Neuadd Llangower oherwydd
bod cyflwr yr adeilad wedi dirywio.